Die flits van herkenning… [fragment]

Uit de inleiding bij Ooggetuigen van de Wereldgeschiedenis – met René van Stipriaan, Amsterdam 1999

Historici ontlenen hun bestaan aan het uitleggen van telkens andere patronen in de moddervlakte die we geschiedenis noemen. Waarom wordt deze oorlog gevoerd, waarom klimt die ene groep en daalt die andere, waarom bestaat hier orde en daar chaos, waarom is het Noorden machtig en het Zuiden niet? Rond dit soort vragen draaien de meeste geschiedenisboeken, en zo hoort het ook.
Dit boek heeft, net als Ooggetuigen van de Vaderlandse geschiedenis, een ander karakter. In deze selectie draait het om de geschiedenis van het toeval, van het kleine gebaar, van het net-te-laat en net-te-vroeg, van het misverstand, van vergeefsheid, van missers en voltreffers, van spontane vreugde en grote verwachtingen. (…)
Dit is niet de geschiedenis van de schema’s, maar van de vertellers, van de mensen die, zoals ze dat op krantenredacties zeggen, ‘met hun poten in het bluswater stonden’, van de direct betrokkenen.
Is dit daarom ook de eerlijkste vorm van geschiedschrijving? Is alles wat in een ooggetuigenverslag staat ook echt gebeurd? Veel wel, denken we, maar vast niet alles. Ogen bedriegen, geheugens zijn rare ladekasten, en wat een mens niet past vergeet hij graag. Bovendien is er de werking van de tijd, die als het zeewater ruwe impressies net zo lang gladslijpt tot er alleen nog maar een soepel verhaal resteert. (…)
Ooggetuigenverslagen vormen zo niet de volmaakste vorm van geschiedschrijving, maar wel de meest herkenbare. Door een historische gebeurtenis opnieuw te bekijken, maar nu slechts door een enkel paar ogen, ervaren we die alsof we ernaast staan. Kleine toevalligheden en triviale bijzonderheden lichten op, en komen soms zelfs centraal te staan. Even is er weer de spanning van het moment, los van verleden of toekomst.
Misschien is dat wel de grootste kracht van het ooggetuigenverslag: die flits van herkenning tussen lezer en waarnemer, die kortsluiting tussen heden en verleden, als is het maar voor één ogenblik.